Tezhip (süsleme) Sanatı

-Yaldızlama, yaldızla boyama.
-Eski Top. Çürük dişi altınla kaplama.
-Süsleme Sanatı; Bir elyazmasını, bir kitabı süsleme sanatı, eylemi.

  İslam yazma kitap sanatlarında elyazmalarının, murakkaların, divanların, külliyatların boya ve altınla süslenmesi yaygındı. Bu tür yapıtlara müzehhep tezhip yapan sanatçılara da müzehhip deniyordu.

Tezhip Arapçada altınlama anlamına gelirse de her tür boya ile yapılan ince kitap süslemesini de kapsar. Elyazmalarında zahriyeler, hatimeler, ilk sayfa başları, başlıklar, sayfa kenarları, satır araları, Kuran’larda sure, fasıl ve secde başları (sure gülü, secde gülü, vakıf gülü, hizib gülü, aşır gülü, cüz gülü vb.) tezhipleniyordu. Müzehhep, kalem fırça ile tezhip motiflerinin taslağını çoğunlukla ince bir kağıt üzerine çizer, sonra şimşir ya da çinko üzerinde iğne ile delerek ana kalıbı hazırlar (üst kalıp olarak nitelenen ana kalıbın alt kalıp denilen birkaç kopyası çıkarılır. Üst kalıp örnek olarak saklanırdı.) Bu kalıp tezhiplenecek kağıdın üstüne yerleştirilip üzerinden ince kömür tozu ya da tebeşir tozu sürülmüş bir bez hafifçe dolaştırılarak motiflerin deliklerden alttaki kağıda geçmesi sağlanır. Sonra ince bir fırça ile bu motiflerin üzerinden gidilir, altın yaldız ve boya ile boyanır ve en sonunda mühreleme işlemi uygulanır. Tezhipte kabartma olarak bırakılacak motiflerin üzerine önce yumurta akıyla karıştırılmış beyaz boya sürülür, bunun kuruması beklenir, sonra üstü boya ve yaldızla işlenir.

İslâm sanatında tezhip ülkeden ülkeye farklılıklar gösterir. Arap tezhipleri kalın çizgili, az renklidir. XIV. XV. yy.’larda Mısır Memlukları kendilerine özgü bir üslup getirmişlerdi. Bunlarda laciverde yakın mavi renkli zemin üzerine motifler yaldız, beyaz ve kiremit kırmızısı boya ile işlenmiştir. Ancak tezhip sanatı özellikle İranlı ve Türk sanatçılarca geliştirilmiştir. İran’ın İsfahan, Şiraz ve Tebriz tezhip okulları küçük farklılıklarla birbirinden ayrılır. Herat tezhip okulunun ise Türk ve İran sanatları üzerine büyük etkisi olmuştur. Özellikle Herat, şiraz ve İsafahan’da uygulanan bu üslupta şemse motifi yaygındır ve yaldız kullanılmaz.

Devamını oku...

Tezhip Sanatı

Tezhip Sanatı

Tezhibin ana malzemesi altındır. Altın, varak yani ince yapraklar halinde kağıt arasında saklanır. Bu tür altın doğrudan doğruya yapıştırılarak kullanılabilir. Ama ince desenler için ezilerek kullanılır. Bir pota içinde Arap zamkı ve su ile parmakla ezilir, daha sonra zamkın fazlasının alınabilmesi için suyla karıştırılır. Altın zerrecikleri dibe oturunca üstteki suyun fazlası akıtılır. Kalan az miktarda su ise tozdan korunmuş bir yerde kurumaya bırakılır. Böylece altın, boya gibi fırça ile sürülebilecek bir malzeme haline gelir. Yeşil altın ya da gümüş de renk etkileri elde etmek için yanyana kullanılabilir. Ancak gümüş, kağıdın zamanla bozulmasına neden olur.

Türk tezhip sanatının Anadolu Selçuklulardan başlayarak Osmanlılara kadar uzanan bir geçmişi vardır. En erken tarihli örneklerden biri, bugün Topkapı Sarayı Kütüphanesi'nde bulunan 1131 tarihli bir Kur'an-ı Kerim sayfasıdır. Sayfanın çerçevesi "Selçuklu geçmesi" denen örgülü bir bordürden oluşmuştur. Bu çerçevenin içinde kalan bölüm ise geometrik madalyonlara bölünmüştür. Geometrik madalyonların içinde ise beyaz kufî yazılar yer almaktadır. Geometrik süsleme, geçme motifleri ve kufî yazının dekoratif kullanılışı Selçuklu tezhibinin karakteristik özellikleridir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ndeki 13. yüzyıla ait Kur'an'da (B.5) tarama niteliğindeki bir süsleme üzerinde çok dekoratif iri kufî yazı karışmıza çıkar. Kufî yazı, oval bir madalyon içinde sure başlığında da kullanılmıştır. Bu örnekte altınla çerçeveli yazı bölümünde ise gösterişli duraklar dikkati çekmektedir. Selçuklu tezhibi için karakteristik olan bir durum da cedvel dışındaki yuvarlak madalyonlardır. Birbirine bitişik iki kareden oluşan "Cedvel dışı gülü" de dönemin sevilen bir formudur. Yine aynı yapıtın başlangıç sayfası tezhibinde ise geometrik süsleme egemendir. Palmet, yarım palmet ve rumi motifleriyle zengin bir görünüm yaratılmıştır. Burada Selçuklu dönemi süsleme sanatının temel elemanları olan geometrik süsleme ve yarım palmet motiflerinin bir arada kullanıldığı görülür.

Devamını oku...