Ayas b. Abdullah (? - 892/1487)

Fatih ve II. Bayezid devri mimarlarındandır.

 

Mimar Ayas b. Abdullah'ın nerede ve ne zaman doğduğu bilinmemektedir. Baba adı vakfiyesinde Abdullah olarak geçmektedir. Vakıf Tahrir Defteri'ndeki vakfiye suretinde ise sadece Mimar Üstad Ayas şeklinde kaydedilmiştir.

İlk Fatih Camiinin yapılışında Mimar Atik Sinan'la birlikte çalıştığı ve ondan sonra da onun tarafından tamamlandığı rivayeti varsa da, Atik Sinan'ın vefatının Fatih Camii'nin tamamlanışından sonra olduğundan bu ihtimal doğru olmasa gerektir. Mimar Ayas'ın kabir taşında ve tahrir defterinde üstad ünvanıyla anılmasından, onun devrinin önemli şahsiyetlerinden biri ve hatta Mimar Atik Sinan'dan sonra mimarbaşı olduğu tahmin edilebilir. Bu sebeple devrin birçok önemli eserinde emeği olması ihtimali vardır. Ancak hangi yapılarda görev aldığı kesinlikle bilinmemektedir.

Mimar Ayas'ın 879/1474 ve 894/1488 tarihlerinde tasdik edilen iki vakfiyesine göre, biri Saraçhane'de ve Saraçhane Başı Mescid'i denilen bir mescid ve mekteb ve Afyonkarahisarı'nda da bir mescid yaptırmıştır. Bu hayratı için çeşitli vakıflar bağışlamıştır. Vefatından sonra da Saraçhane'deki mescidi yakınına defnedilmiştir. Mescidi 1894 zelzelesiyle harap olduktan sonra yeniden yapılmıştır. Ancak ne yazık ki 1957 tarihindeki yol genişletmeleri sırasında mescidi, mektebi ve orijinal kabir taşı bulunan kabri yok edilmiştir.
( Ö.L.Barkan, E.H.Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, 953/1546, İst. 1970, s.228 v.d. Vakıf no.1333, 1334, 1337; İst.Kütüphâneleri Tarih-Coğrafya Yazmaları Katalogları, Türk Tarih Yazmaları, 11. Fas.-Vakıfnameler, 1962, Mimar Ayas Ağa Vakfiyesi, Sıra no.610, s.888; Hafız Hüseyin Ayvansarâyî, Hadîkatü'l Cevâmî, matbu, I. İst. 1281, s.122; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, I. İst.1308, s.446; Ahmed Refik, Türk Mimarları, İst.1937, s.4; İ.H.Konyalı, İstanbul Abideleri, İst.1943, s.72-73; İ.H.Konyalı, Fatihin Mimarı Ayas'ın Mezarını ve Mescidini Yıktırmıyacağız, Tarih Hazinesi, Sayı 2, 1950, s.93-95; İ.H.Konyalı, Azadlı Sinan, İst.1953; E.H.Ayverdi, Fâtih Devri Mimârîsi, İst.1953, s.171; L.A.Mayer, Islamic Architects and their Works, Geneve 1956, s.55; F.İ.Ayanoğlu, Fatih Devri Ricali Mezar Taşları ve Kitâbeleri,Vakıflar Der. IV.,Ank.1958, s.202, Res.47; E.H.Ayverdi,Osmanlı Mimarîsinde Fatih Devri, III. İst.1973, s.455-457, IV. İst.1974, s.557, 756; Yılmaz Önge, Fatih Sultan Mehmedin Üç Mimarı, Ön Asya Der. Sayı. 4/45, Ank.,1969, s.8-9; Zeki Sönmez, Başlangıcından 16.yy.a Kadar Anadolu Türk-İslâm Mimarîsinde Sanatçılar, Ank.1995, s.461; Stefanos Yerasimos, Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, İst.1993, s.157
İ.Aydın Yüksel / 20.03.1999